Bitkiler Alemi
- ☞ İletim demeti yok
☞ Tohumsuz
☞ Gerçek kök, gövde veya yaprak yok
☞ Örnek: Su-Kara yosunu, Ciğer otu - ☞ İletim demeti var
☞ Tohumsuz
☞ Gerçek kök, gövde ve yaprak mevcut
☞ Örnek: Eğrelti otu, At kuyruğu - ☞ İletim demeti var
☞ Tohum var
☞ Gerçek kök gövde ve yaprak mevcut
☞ Açık ve Kapalı tohumlu olarak ikiye ayrılır - ☞ Meyve yok
☞ Tamamı odunsu gövdeli
☞ Kambiyum var
☞ Örnek: Çam , Ladin, Köknar - ☞ Meyve ve çiçek mevcut
☞ Tek ve çift çenekli olarak ikiye ayrılır. - ☞ Kambiyum yok
☞ Otsu
☞Saçak köklü
☞ Paralel damarlı
☞ Örnek: Soğan, sarımsak ve mısır - ☞Kambiyum var
☞ Otsu veya odunsu
☞ Kazık kök
☞ Yapraklı ağsı damarlı
☞ Örnek: Fasulye
Bitkisel Dokular
Meristem Doku
Hücreleri sürekli bölünebilen doku. Çekirdek/Sitoplazma oranı diğerlerinden büyüktür, küçük kofulludur. Hücre çeperi incedir. Yalnızca primer çepere sahiptir. Yanal (lateral) ve uç (apikal) olarak ikiye ayrılır.
Primer Meristem
Bitki yaşamı boyunca yaşamını sürdürür. Bitkinin kök, gövde, dal yerlerinde bulunur. Bulunduğu yer bakımından uç (apikal) meristeme denk gelir.
Sekonder Meristem
Bölünmez doku hücrelerinin hormonlar etkisiyle bölünme yeteneği kazanmasıyla oluşur. Bulunduğu yere göre yanal (lateral) meristeme denk gelir. İki çeşittir. Kollenkima'da bulunur.
Vasküler (damar = demet) Kambiyum
Bitkide enine kalınlaşması ve iletim dokusunun oluşmasını sağlar. Mantar kambiyumu ile enine kalınlaşmayı, ve sonucunda parçalanan epidermisin yerine mantar doku olan peridermis oluşturulmasını sağlar. Not: Tohumlu bitkilerde primer (boyca) büyüme ortak iken sekonder (enine) büyüme ortak değildir.
Temel Doku
Farklılaşmasını tamamlamış meristem hücrelerinin oluşturduğu dokular.
Parankima
Bitkinin bütün organlarında bulunur. Yapısal ve işlevsel özelliklere göre gruplandırılır.
Özümleme parankiması: Palizat ve sünger parankiması olup fotosentezden sorumludur.
Depo Parankiması: Kök, gövde, meyve, tohumda besin depolar.
İletim Parankiması: Organik besinleri sentezlendiği hücreden floeme taşır.
Havalandırma Parankiması: Bataklık bitkilerinin köklerinde ve su bitkilerinin gövdesinde bulunur, gaz alışverişini sağlar.
Kollenkima (Pek Doku)
Büyümekte olan bitki organlarına destek sağlar. Kök ve gövde ucuna yakın yerlerde otsu bitki gövdelerinde, çiçeğin ve yaprağın saplarında, kısaca bitkinin otsu yerlerinde bulunur. Bitkiyi eğilmeye, bükülmeye karşı korur. Canlıdır. Pektin çeperin köşelerinde birkimişse köşe kollenkima, kenarlarda birikmiş ise levha kollenkiması adını alır.
Sklerenkima (Sert Doku)
Çeperlerinde selüloz ve lignin (odun özü) birikir. Ölü hücredir. Büyümesini tamamlamış bitki organlarına direnç kazandırır. Taş hücreleri ve sklerenkima lifini oluşturur.
Örtü Doku
Epidermis yaprakları, otsu gövdeleri, genç kökleri ve çok yıllık bitkilerin yeni sürgün dal uçlarını örter. Yaprak ve otsu gövdedeki epidermis hücreleri dış yüzeye mumsu bir yapıya sahip kütin salgılar ve kutikula tabakası oluşur. Kutikula sucul bitkilerde bulunmaz. Kutikula suyu geçirgen yapıda olmadığı için bitkinin su kaybetmesini engeller. Kökte bulunmaz.
Epidermis hücrelerinin farklılaşmasıyla stoma, tüy, hidatod ve emergens(diken) oluşur.
Tüy
Bitkilerde tüyler görevlerine örtü tüyü(su kaybını azaltır), salgı tüyü(yağ, reçine), savunma tüyü(ısırgan otu), emici tüyler(su ve mineral emilimi); gön, böğürtlen gibi bitkileri otçul hayvanlardan ve patojenlerden koruyan yapıdır.
Stoma
Kloroplastlıdır, fotosentez yapar. Açıp kapanabilir. Bitkide gaz alışverişini ve terlemyi sağlar. Terleme sırasında mineral atamaz. Nilüfer gibi su bitkilerinde yaprakların sadece üst kısmında bulunur. Stomadan bitkinin toprak üstündeki yeşil kısımlarında, özellikle yapraklarında bulunur.
Hidatod (Su Savağı)
Hava neme doyduğunda terleme durur Bu durumda bitkideki suyun fazlası hidatodlarda damlama(gutasyon) yoluyla atılır. Suyla beraber mineral atabilir.
Peridermis kökü ve gövdesi kalınlaşma gösteren açık tohumlu bitkilerle, odunsu çift çenekli bitkilerin kök ve gövdesinde bulunur. Sekonder meristem olan mantar kambiyumunun süberin biriktirmesi ile oluşur. Peridermiste gaz alışverişini sağlıyan lentiseller bulunur. Lentiseller kök ve gövdede çıplak gözle görülebilir, daima açıktır. Peridermis ve Lentisel ölü hücrelerden oluşur.
İletim Doku
Ksilem (Odun Borusu)
Su ve mineral (inorganik) madde taşır. Taşıma tek yönlüdür, kökten yaprağa yönündedir. Ksilemin elemanları trake ve trkeitlerdir. Çeperinde lignin biriktiği için hücreleri ölüdür. Taşıma pasif taşıma kurallarına göre gerçekleşir. Floeme kıyasla madde taşınımı hızlıdır. Enine çeperler tamamıyla erimiştir. Trake kalın, trakeitler ince çeperlidir, ve ikisi de canlı meristem hücrelerinden oluşur.
Floem (Soymuk Borusu)
Fotosentez ürünlerini (organik) taşır. Kök yaprak arası çift yönlü taşıma vardır, taşıma aktif veya pasif taşıma ile olabilir, ksileme kıyasla taşıma dah yavaştır. Hücreler canlıdır. Çeperler yer yer erimiştir. Floemin elemanları kalburlu borular ve arkadaş hücreleridir. Kalbur boru hücreleri işlevsel dönemde ribozomlarını, hücre iskeletini, çekirdeğini ve çoğu organelini yitirir. Arkadaş hücrelerinin ise sitoplazmio içeriği tamdır. Bu sayede kalburlu boru hücrelerinin canlılığını destekler.
Bitki Organları
Kök
Bitkiyi toprağa bağlayan, su ve mineral emilimini yapan, hormon salgılayan organdır. Tek çenekli bitkilerde saçak kök, çift çenekli bitkiler ve açık tohumlularda kazık kök sistemi bulunur. Tüm kök çeşitlerinde su ve minerallerin büyük bir bölümü kök tüyleri ile emilir. Tohum çimlendiğinde ilk olarak embriyonik kök, sonra embriyonik gövde oluşur. embriyonik kök yer çekimi doğrultusunda uzayarak ana kökü oluşturur. Ana kökten yan kökler, yan köklerden de kök emici tüyleri oluşur.
Kaliptra (Kök Şapkası): Kök ucu ve meristemini korur. Kökü toprağın aşındırıcı etkilerinden ve bitkisel parazitlerden korur. Polisakkarit salgılayarak toprağı yumuşatır.
Bölünme Bölgesi: Buradaki hücreler yer çekimi doğrultusunda bölünerek aşınan kaliptrayı yeniler, yer çekimine ters oluşan hücreler uzama bölgesini oluşturur.
Uzama Bölgesi: Primer meristemi yer çekiminin zıt yönünde oluşturduğu hücrelerin uzama gösterdiği bölge. Bu hücreler kökün kalınlaşmasına katkı sağlar.
Olgunlaşma Bölgesi: Kök epidermisinde emici kök tüylerinin oluşmaya başladığı bölge. Bu bölgedeki hücreler farklılaşarak temel doku, örtü doku veya iletim doku oluşturabilir.
Görsel: Sağ taraftaki çift, sol taraftaki tek çenekli bitkide kökün enine kesiti.
Korteks: Epidermis ve endodermis arası bulunur. Parankima hücrelerinden oluşur. Genç kökte en kalın tabakadır. Besin depolar.
Endodermis: Bir sıra hücre tabakasından oluşan endodermis, korteksin bitişi, merkezi silindirin başlangıcını oluşturur. Sadece kökte bulunur. Yapısında bulunan kaspari şeridi su geçişini sınırlar.
Merkezi Silindir: Periskl, iletim demeti ve endodermisin kaspani şeridini içerir. Periskl yan kök oluşumunu sağlar. Çift çenekli bitkilerin kambiyumu yıldız şeklindedir.
Gövde
Karasal bitkilerden tek çeneklilerden gövdesi otsu, çok yıllık çift çeneklilerin ve tüm açık tohumluların gövdesi tohumsuzdur. Tek çenekli bitkilerin gövdeleri dıştan içe doğru epidermis, kollenkima ve parankima dokusu yer alır. Floem ve ksilemden oluşan iletim demetleri tek çeneklilerde parankima dağınık halde yerleşir. Tek çenekli bitkilerde floem ve ksilem arasında kambiyum bulunmaz. Bu nedenle bu bitkilerde yaş halkaları oluşmaz ve sekonder büyüme gözlenmez. Bu bitkilerde sadece primer büyüme gözlenir.
Çift çenekli otsu bitkilerin gövdelerinde dıştan içeri epidermis, korteks, kambiyum, ve iletim bölgesi ile öz bulunur. Korteks tabakası, kollenkima, sklerenkima, parankima ve floemleri içine alır. Öz bölgesi parankima hücrelerinden oluşur.
Odunsu bitkilerin gövdelerinde kambiyum bulunur. Kambiyum her büyüme merkezinde sekonder floemi dışa doğru, sekonder ksilemi ise içe doğru oluşturur. Böylece ağacın gövdesi her sene genişler. Buna sekonder büyüme denir. Her yıl eklenen halkalara yaş halkası denir.
Not: Odunsu bir bitkinin ilk yıl gövdesini saran epidermis kalınlaşmaya bağlı olarak kaybolur ve yerini peridermis alır. Mantar doku olan peridermisin hücre çeperlerinde süberin birikir. Ağacın kabuk kısmı peridermis ve floemden oluşur.
Yaprak
Epidermis hücreleri kloroplast içermez, fotosentez yapmaz. Epidermisin salgısı olan kutikula tabakası kurak bitki bölgelerinde kalın, nemli bölge bitkilerin incedir. Yaprakta fotosentez hücreleri palizat ve sünger parankimaları ve stomadır. Fotosentez en çok palizat parankimada gerçekleşir. Yaprakta peridermis lentisel kambiyum yoktur.
Bitkilerde Hormonlar
Oksin: Bitkilerde büyüme ve gelişme için en önemli hormondur. Gövde uç meristemi, kök ucu meristemli ve genç yapraklar ve meyve gibi büyüme bölgelerindeki hücreler tarafından üretilir. Hücrelerde bölünme, büyüme ve farklılaşma olaylarını kontrol eder. Bitkinin köklenmesini ve köklerin farklılaşmasını sağlar. Bitkide tepe tomurcuğunun gelişimini sağlarken yanal tomurcuğun gelişimini baskılar(Apikal dominans olayı). Doğrudan ışık almayan bitki kısımlarında daha fazla sentezlenir. Bu durum bitkide asimetrik büyümeyeneden olduğundan yönelim olayına da neden olur.
Giberellin
Uygun koşullarda tohumun dormansi durumunu kırarak çimlenmesini uyarır. Giberellin köklerde, genç yapraklarda ve bitki embriyosunda üretilir. Bitkide çiçeklenmeyi ve iri meyve oluşumunu sağlar.
Sitokinin
Çoğunlukla kökte üretilir, ksilem ile hedef dokulara ulaşır. Klorofil sentezini uyarır. Yaprakların yaşlanmasını geciktirir. Gövdedeki yanal tomurcuklarında yan dal oluşumunu bitkinin köklenmesini sağlar. Oksin ile birlikte doku kültüründe yetiştirilmesini sağlar.
Absisik Asit (ABA)
Tohumun dormansi sürecini uzatır. Büyüme gelişmeyi engelleyen bir hormondur. Yaprak ,kök, gövde tohum ve yeşil meyvelerde üretilir. Ani kuraklık durumunda stomaların kapanmasını sağlar. Giberellin ile antagonist (zıt) çalışır. Uygun koşullarda tohumda ABA miktarı azalır, giberellin artar.
Etilen
Gaz halinde üretilir. Meyveyi tatlandırır, olgunlaştırır ve çürütür. Yaprak sararması ve dökümünü uyarır (seresens).
Fotosentez Ürünlerinin Taşınması
Floemde gerçekleşir. Kaynak Hücre: Fotosentez tepkimelerinin gerçekleştiği hücreler. Örnek; yaprağın mezofil tabakası.
Havuz Hücre: Floem aracılığıyla fotosentez ürünlerinin getirildiği kök, gövde, tohum yapısındaki hücrelerdir.
Bitkide Eşeyli Üreme
Tohumlu bitkilerde üreme organı çiçektir. Kapalı tohumlularda gerçek gösterişli bir çiçek varken açık tohumlularda kozalaktır. Erkek kozalakta üretilen polenler rüzgar yoluyla dişi kozalağa gelir (tozlaşma). Polen cekirdekler tarafından üretilen spermler dişi kozalakta yumurta hücrelerini döller. Embriyo dişi kozalakta gelişir. Açık tohumluların eşeyli ürenesinde tek döllenme gözlenir.
Kapalı Tohumlularda Eşeyli Üreme
Kapalı tohumlularda üreme için gerçek çiçek bulunur.
Çiçeğin Yapısı
Çanak yaprak genellikle yeşil renkte olup fotosentezden sorumludur. Taç yaprak ise renkli ve göz alıcı olup böcekleri çekerek tozlaşmadan sorumludur.
Erkek organın başçık kısmında polenler üretilir, sapçık kısmı ise başçığın hareketini sağlar. Dişi organın yumurtalık kısmında tohum taslakları bulunur. Burada yumurta hücresi oluşturulur. Tepecik kısmı polenlerin tutulmasını sağlar. Dişicik borusus ise polen tüpünün oluşmasını sağlar.
Üreme Hücrelerinin Oluşumu
Dişi üreme hücresi olan yumurta, yumurtalıkta bulunan tohum taslaklarında üretilir. Tohum taslağı içinde diploit kromozomlu megaspor ana hücresi vardır. Bu hücre mayoz bölünme geçirerek 4 tane haploit kromozomlu hücreyi oluşturur. 4 hücreden 3'ü ölür, bir tanesi megaspor olup 3 mitoz bölünme geçirir, böylece 8 çekirdekli embriyo kesesi oluşur. NOT: